Гарочычы

Нямецкі «парадак»

Немцы на акупіраванай тэрыторыі адразу ж устанавілі так званы “новы парадак”.
Гэта не была акупацыя ў агульнапрынятым значэнні гэтага паняцця, выкладзенага ў 4-й Гаагскай канвенцыі 1907г. На захопленай тэрыторыі Беларусі нацысты адкінулі ўсе міжнародныя прававыя нормы акупацыі і ўстанавілі “парадак», які вызначаўся выключнай жорсткасцю і зверствамі ў адносінах да насельніцтва – масавымі рэпрэсіямі і знішчэннем грамадзян, разбурэннем і рабаваннем народнай гаспадаркі і культурных каштоўнасцяў. Ніякіх законаў, якія ахоўвалі б ад самавольства акупантаў і іх памагатых, не існавала. Насельніцтва было пазбаўлена элементарных грамадзянскіх і чалавечых свабод, былі ўведзены надзвычайнае становішча і сістэма заложнікаў.
Акупацыйны рэжым – вынік планамернага ажыццяўлення дзяржаўнай палітыкі фашысцкай Германіі. Яго ідэалагічнай асновай былі «тэорыі» нацыстаў аб «расавай перавазе» нямецкай нацыі над іншымі народамі, неабходнасці пашырэння «жыццёвай прасторы» для немцаў, «права» на сусветнае панаванне «Трэцяга Рэйха» — Вялікай Германскай імперыі.
Акупацыйная палітыка ў дачыненні да Савецкага Саюза і Беларусі была загадзя распрацавана гітлераўцамі. План «Барбароса» (1940 г.) вызначаў стратэгію і тактыку нападу на СССР; генеральны план «Ост» — праграму каланізацыі тэрыторыі, германізацыі, высялення і знішчэння народаў Усходняй Еўропы.
Мэтай акупацыйнай палі-тыкі гітлераўцаў было планамернае знішчэнне народаў. Згодна з планам «Ост» на Беларусі прадугледжвалася знішчыць і выселіць на ўсход 75 % насельніцтва, непрыдатнага па так званых расавых і палітычных адзнаках, 25 % беларусаў падлягалі анямечванню і выкарыстанні ў якасці сельскагаспадарчых рабоў.
Жыхары Гарочыч у гады Вялікай Айчыннай вайны ў поўнай меры паспрабавалі на сабе і “новы” парадак” і нямецкую “ласку”. Ужо ў 1941 г. ў вёсцы толькі з-за прыналежнасці да яўрэйскай нацыянальнасці былі расстраляны Вайсман Хася , 1886 г.н. , Вайсман Ісак, 1912 г.н., Фактаровіч Янкель, 1895 г.н., Флеер Міра, 1870 г.н. і Фрыдман Волька, 1870 г.н., з жонкай, 1875 г.н.
У першы ж год вайны былі расстраляны Гарбун Якаў, 1920 г.н., Казачэнка Іван Піліпавіч, 1924 г.н., Міронава Валянціна, 1929 г.н., і Харлан Іван, 1895 г.н.
Жывымі фашысты спалілі ў 1941 г. Кулыбу Матруну Антонаўну, 1900 г.н., і Харлан Васілісу Сямёнаўну, 1918 г.н.
Асабліва акупанты пачалі лютаваць у адносінах да мірнага насельніцтва ў 1943 г. У Гарочычах нацысцкія нелюдзі расстралялі: Акулава Віктара Захаравіча, 1928 г.н., Гарбуна Андрэя, 1891 г.н., Дроніка Піліпа Максімавіча, 1918 г.н., Кулыбу Алеся, 1913 г.н., Кулыбу Пятра, 1887 г.н., Літошык Ефрасінню Сяргееўну, 1921 г.н., Літошыка Івана Маркавіча,1924 г.н., Літошык Таццяну Іванаўну, 1912 г.н., Процка Пятра, 1902 г.н., Тозіка Андрэя Васільевіча, 1912 г.н., Шарая Паўла Фёдаравіча, 1882 г.н. Фашысты расстралялі і мясцовую настаўніцу Зіновіч Вольгу Маркаўну, 1922 г.н. А Дроніка Піліпа Антонавіча, 1896 г.н., спалілі жыўцом.
Больш дзясятка жыхароў Гарочыч загінулі ў гады вайны ад шалёных куль і разрыву мін і снарадаў. Некалькі дзясяткаў прымусова былі вывезены на рабскія работы ў Нямеччыну і прайшлі праз нацысцкія канцэнтрацыйныя лагеры. (Памяць. Калінкавіцкі раён. Мн., “Ураджай”, 1999. сс. 228-229).
6 сакавіка 2007 г. газета “Калінкавіцкія навіны” надрукавала артыкул арганізатара Гарочыцкай СШ Аляксея Хадоскіна “Возвращение героев на Родину”.
“У сярэдзіне жніўня (гаворка ідзе пра 1941 г. – І.Г.) некалькі дзён не сціхала кананада. Людзі вымушаны былі хавацца ў лесе. Калі фашысты прыйшлі ў вёску, пачалося самае страшнае. Ворагі знішчалі камуністаў і яўрэяў, рабавалі мясцовае насельніцтва. Фронт пайшоў далей на ўсход, але лепей не стала. У вёсцы з’явіўся стараста. Аднойчы, справа была ў 1942 годзе, ён раздаў 12 мясцовым юнакам і дзяўчатам позвы для адпраўкі ў Нямеччыну. Адмовіцца было немагчыма: у позве ўтрымлівалася пагроза расправы з сям’ёй у выпадку непадпарадкавання. Так у Германію былі ўгнаны Фёдар Гурынавіч Мельнікаў, яго дваюрадная сястра Надзея Сцяпанаўна Назаранка (1923 г.н.), яго сябра Зіновіч Віктар Еўдакеевіч (1925 г.н.). З імі ў фашысцкую няволю трапілі жыхары в. Гарочычы Шапецька Іван, Гарбун Іван, Краўцоў Сцяпан. Назаранка Сцяпан, Шапецька Малання, Ялецкая Маня, Аліферка Ганна”, — напісаў аўтар па ўспамінах відавочцаў падзей тых дзён у сваім матэрыяле.
А вось што ўспамінае аб па-дзеях тых дзён былы астарбайтэр (так называлі ў Трэцім рэйху людзей, якія былі вывезены з Усходняй Еўропы з мэтай выкарыстання ў якасці бясплатнай рабочай сілы – І.Г.) Назаранка Надзея Сцяпанаўна:
“Бацька мой не вярнуўся з фронту ў час Першай сусветнай вайны. Маці памерла, калі мне было ўсяго 5 месяцаў. З родных у мяне былі толькі дзед і цётка. Калі пачалася вайна, я ўжо працавала ў калгасе.
Калі немцы акупіравалі Гарочычы, у нас выбралі старасту. У 1942 г. яму загадалі, каб ён даў для Германіі маладых людзей на работу. І стараста назначыў нас: чатыры дзеўкі і штук 11 хлопцаў. І ўручыў нам павесткі, а ў іх было напісана, калі хто схаваецца, не паедзе, яго сям’я будзе расстраляна.
Дзесьці ў ліпені нас сабралі на калгасны двор, пагрузілі на коней і павезлі ў Васілевічы. Там прайшлі камісію, каб не было цяжарных і хворых. І прама на станцыі ў вагон. Набіваюць чалавек сорак, а дзверы забіваюць дошкамі. І загружаюць наступны вагон. Са ўсяго раёна ці нават вобласці ўсіх нас сабралі, было вельмі шмат народу.
Развітваліся, галасілі. А ў мяне нават мамы не было, каб развітацца. Ну і павязлі нас у нейкую Ліду, можа, пад Мінскам. Там нас прапусцілі цераз лазню, адзенне наша ў капцілку, нас памылі і зноў пагрузілі ў вагоны, павезлі далей.
Дзесьці тыдзень везлі. Але куды везлі, ніхто не ведаў: ці то жыць, ці паміраць, але куды падзецца? Нарэшце прывезлі нас у нейкі горад, назву не ведаю.На ноч загналі ў вялізны будынак і замкнулі. А ноччу наляцелі самалёты і пачалі бамбіць. Каб бомба трапіла ў наш будынак, усім нам быў бы канец.
Раніцой нас пастроілі ў калоны па чатыры: дзевак і хлопцаў асобна. Напрыехала да нас шмат немак і немцаў. Ходзяць са спісамі: адзін выпісаў сабе 100, другі — 300, трэці- 20, каму колькі трэба.І нас чалавек трыццаць немец ўзяў. Павялі нас пехам, а потым пагрузілі на станцыі ў вагон і павезлі па чыгунцы. Прывязлі, выгрузілі і вядуць… Вакол высачэнная бетонная агароджа і бітае шкло панатыкана паўсюдна, каб рукой не ўзяўся. Гэта быў горад Рацінген.
Са мной былі тры дзяўчыны з Гарочыч, адна з іх там памерла. Побач быў барак французаў, з другога боку – барак рускіх. Тут – парахавы завод, там – жалезны, дзе гайкі, вінты, балты рабілі.
Мы на парахавым заводзе працавалі ў дзве змены, па 12 гадзін. У горад нас не пускалі. На работу ішлі ў 6 гадзін. Сняданак – у 9. На сняданак шклянка кавы без хлеба і цукру. У 12 гадзін чарпак баланды з капусты альбо бруквы. Вечарам 300 г хлеба і масла.
Ганна з маёй вёскі захварэла ад такой работы і яды на сухоты і памерла.
Ля барака ляжаў бурт бруквы, дык мы падкрадаліся, каб разжыцца хоць гэтым караняплодам. Пацысціш і сыры яшчэ можна есці, а звараць, дык ён у рот не лезе.
Аднойчы паліцай убачыў, што я ўкрала з вораха брукву і спусціў на мяне аўчарку. Сабака парвала на дробныя шматкі маю спадніцу, але не ўкусіла.
У суботу мы працавалі да 2 гадзін. Затым у падвале грэлі ваду і сціралі адзенне, мыліся. Спалі на нарах: адзін — знізу, другі – зверху. Коўдра і падушка – набітыя стружкай. Медыцынскай дапамогі аніякай. Аднойчы я абпаліла руку аб гарачую печ, так і хадзіла на работу з балячкай, пакуль не зажыла.
У першы год, калі мы прыехалі ў Нямеччыну, у нас была магчымасць напісаць пісьмо дахаты. Я толькі і паспела паслаць два пісьмы. Гэта, дарэчы, дапамагло даведацца, што мой аднавясковец Федзя Мельнікаў знаходзіцца ў Кёльне, ён таксама пісьмо дамоў пасылаў. Федзі таксама напісалі мой адрас. Яго гаспадары, калі ён паведаміў, што побач знаходзіцца яго дваюрадная сястра, сказалі яму: “Едзь, і калі яна згодна, забяры яе да нас”.
Федзя прыехаў у першы раз і расказаў мне ўсё гэта. Мы дамовіліся ў наступны яго прыезд збегчы.
Так і зрабілі. У час абеду я пайшла з барака ў кухню, што знаходзілася побач, быццам бы за каструляй. Дзяжурны паліцай не заўважыў і я збегла з Федзяй на трамвай. Поездам мы прыехалі ў Кёльн, нас ніхто не затрымаў. У Кёльне я змяніла прозвішча. Гэта было ў канцы 1943 г.
У новых гаспадароў на фірме “Неллен” я працавала па дому: прыбірала, хлопцам есці варыла, казу даіла. Аднойчы бомба трапіла ў дом, у якім знаходзіліся трое хлопцаў з Гарочыч і яшчэ многа з нашага раёна, аднаго з іх звалі Сцяпан Назаранка, другога Іван, трэцяга Сямён, астатніх не памятаю. Усе яны загінулі. Разам з імі загінула і сястра гаспадара фірмы”.
Толькі не трэба думаць, што ўсе прымусова сагнаныя ў Германію остарбайтэры, скарыўшыся волі лёсу, пакорна парабкавалі на немцаў. Знаходзіліся сярод іх і героі, якія на тэрыторыі Германіі ўступалі ў атрады Супраціўлення і вялі барацьбу з нацызмам. У ліку іх былі і гарочыцкія юнакі Фёдар Мельнікаў і Віктар Зіновіч.
Напрыклад, Фёдар Мельнікаў, які нарадзіўся 7 красавіка 1925 г., як ужо вядома з успамінаў яго дваюраднай сястры Надзеі Назаранка, быў вывезены на прымусовыя работы ў Нямеччыну і працаваў у Кёльне на фірме гандляра маталамі Іогана Неллена. Дзесьці ў жніўні –верасні 1944 г. ён разам з некалькімі остарбайтэрамі пакінуў сваё рабочае месца і скрыўся. Беглякі раздабылі зброю і пачалі ўзброенае супраціўленне супраць нацысцкага рэжыму.
Фёдар Мельнікаў уваходзіў у адну арганізацыю з рускім Іванам Завозіным, які нарадзіўся 25 чэрвеня 1920 г. у Арлоўскай вобласці, і беларусам Іванам Трафімавым, які нарадзіўся 2 жніўня 1918 г. у Віцебску ці Віцебскай вобласці. Разам з нямецкім камуністам Ламбертам Янзенам яны агітавалі іншых пакінуць рабочыя баракі і пайсці ў падполле.
“Па ініцыятыве Ламберта Янзена рабочыя пабудавалі радыёстанцыю ў падвале памяшкання, дзе яны жылі. Паколькі гэта было забаронена, то гэты момант і можна лічыць пачаткам дзейнасці арганізацыі. З радыёперадач падпольшчыкі атрымлівалі сапраўдную інфарма-цыю аб становішчы на франтах. Інфармацыю яны запісвалі і распаўсюджвалі ў выглядзе лістовак. Агітавалі сваіх таварышаў спыніць працу і далучыцца да іх.
Хлопцы праводзілі дыверсіі на суседніх прадпрыемствах. Аднойчы ноччу пачалася перастрэлка, у якой падпольшчыкі знішчылі некалькі фашыстаў. Пасля чаго хлопцы зніклі і нейкі час правялі на звалцы металалому. Праз тыдзень яны з’явіліся ў Нелена. На пытанні і папярэджанні сяброў не адказвалі. У гэты час лік ішоў ужо на гадзіны.Гестапаўцы акружылі цэлы квартал у горадзе. Некаторых арыштавалі адразу. Астатніх узялі пазней” (“Калінкавіцкія навіны”. 6 сакавіка 2007 г.).
Падпольшчыкаў арыштавалі 1 лістапада 1944 г. і кінулі ў геста-паўскі засценак, які знаходзіўся ў вёсцы Браувайлер, непадалёку ад Кёльна.
Антыфашыста Ламберта Янзена, яго жонку і дзяцей гестапаўцы амаль адразу ж і павесілі. Арыштаваных падпольшчыкаў падверглі жорсткім катаванням. Іван Трафімаў памёр ад пастаяннага збівання. А вось Фёдара Мельнікава, Віктара Зіновіча і іншых супраціўленцаў 16 студзеня 1945 г. перавялі ў гестапаўскі засценак у Кёльне, дзе на наступны дзень і пакаралі смерцю. Герояў пахавалі ў брацкай магіле на Заходніх могілках у Кёльне. Зараз на гэтых могілках знаходзіцца мемарыял, прысвечаны ахвярам нацызму і барацьбітам супраць яго.
24 кастрычніка 1998 г. ў Гарочычах адбыўся траурны мітынг і перазахаванне зямлі з магіл герояў-супраціўленцаў Фёдара Мельнікава і Віктара Зіновіча. З Кёльна яе прывезла ў родную вёску сястра Фёдара, былая прымусовая рабочая Надзея Назаранка, якая па запрашэнні адміністрацыі г. Кёльна тыдзень знаходзілася ў гэтым горадзе.
…Праз пакуты нямецкага палону прайшлі не толькі дарослыя, юнакі і дзяўчаты. Праз нацысцкія канцлагеры прайшлі і дзеці. Напрыклад, Маскалевіч (Нікіфарава па мужу) Таццяна Карпаўна, 1928 г.н.
У канцлагер г. Магдэбурга Таццяна трапіла, калі ёй было ўсяго 11 гадкоў.
“Непаўнагадовых вязняў размя-сцілі ў вялікіх драўляных памяшканнях, якія служылі гаражамі для ваеннай тэхнікі, — успамінае Таццяна Карпаўна. — Спалі на нарах, пасцеленых саломай. Дзённы рацыён харчавання складалі дзве бульбіны і маленькі кавалачак хлеба.
Аднойчы на тэрыторыі лагера дзеці знайшлі дохлага каня і елі гэтае мяса, разарвалі яго ўсяго.
Большых дзяцей вадзілі на работу. Некаторыя тачылі дэталі на станках, іншыя прыбіралі, выносілі смецце.
Аднойчы некалькі дзяцей трапілі на шакаладную фабрыку. Яны прыбіралі там і сумелі ўкрасці некалькі шакаладак. Прыйшлі ў лагер і пачаставалі іншых дзяцей. Наглядчыкі гэта заўважылі і жорстка збілі і тых, хто прынёс, і тых, каго частавалі.
Урачы ў лагеры забіралі ў дзяцей кроў, пасля чаго тыя па некальку дзён пластом ляжалі і не маглі ўзняцца”.
Таццяне Карпаўне пашчасціла вярнуцца дамоў, вырасціць дваіх уласных дзяцей. Але ўспаміны аб фашысцкай няволі, як і для яе аднавяскоўцаў, якія прайшлі вайну праз падобныя жудасныя выпрабаванні і вярнуліся дамоў жывымі, на ўсё астатняе жыццё засталіся страшным кашмарам.

Тры дні доўжыўся бой

Савецкія войскі наблізіліся да Гарочыч у самым пачатку 1944 г. Немцы тут стварылі моцна ўмацаваную лінію абароны. Вось што расказвае аб падзеях тых дзён відавочца і непасрэдны ўдзельнік баёў за Гарочычы маёр у адстаўцы А. Крываротаў:
“Студзень 1944 года. Гвар-дзейскі стралковы батальён, які ўваходзіў у састаў 354-й Чырвонасцяжнай ардэнаноснай стралковай дывізіі 65-й арміі, пасля шматдзённых нялёгкіх баёў падышоў да населенага пункта Гарочычы і заняў зыходную пазіцыю. Была яна не вельмі выгаднай. Роты батальёна акапаліся на ўзлессі ў самай нізіне падыходзіўшага сюды шырокага поля. На другой ускраіне яго, на ўзвышшы займаў абарону вораг.
Камандзір батальёна атрымаў задачу: авалодаць ключавой пазіцыяй немцаў, замацавацца там і падрыхтавацца да наступлення на Гарочычы. I вось у вызначаны час, 9 студзеня, пасля непрацяглай, але моцнай артылерыйскай падрыхтоўкі, пры падтрымцы танкаў батальён рушыў у атаку. Камандзір стралковай роты, гвардыі лейтэнант Саладовікаў першым па сігналу атакі павёў байцоў у бой. Карыстаючыся дымавой завесай, якая ўтварылася пасля разрываў снарадаў нашай артылерыі, лейтэнант са сваёй ротай у імклівым рыўку наблізіўся да першай траншэі абароны немцаў. Яна была закідана ручнымі гранатамі. Немцы не змаглі нават апамятацца, як траншэя была занята нашымі байцамі.
У гэты момант выйшаў са строю наш кулямётчык. Саладовікаў кінуўся да кулямёта, і той зноў пачаў страляць. Недалёка знаходзілася гармата ворага, якая вяла прыцэльны агонь па нашых воінах. Трапнымі кулямётнымі чэргамі Саладовікаў знішчыў разлік гарматы і развярнуў яе ў бок ворага. Хутка гармата пачала весці агонь, але снарады ўжо рваліся на ўмацаваных пазіцыях немцаў. Гэты манеўр камандзіра роты дазволіў забяспечыць паспяховае прасоўванне наперад наступаючых, што дало магчымасць батальёну з меншымі стратамі заняць ключавую пазіцыю, але ў гэтым баі Саладовікаў атрымаў смяротную рану і памёр.
Загінуў у гэтым баі і камсамолец, гвардыі сяржант Карачулін з Арэнбуржжа, які са сваім аддзяленнем падарваў супрацьтанкавымі гранатамі варожы дзот разам з немцамі, 2 бліндажы і зямлянку. Сам Карачулін завалодаў варожым кулямётам і знішчыў звыш двух дзясяткаў немцаў.
Вораг, аднак, не здаваўся. Перагрупаваўшыся, падцягнуўшы новыя сілы, гітлераўцы праз якую гадзіну-дзве пачалі атакаваць пазіцыю, занятую нашым батальёнам. Мы таксама не гублялі часу марна, паспелі замацавацца на занятым рубяжы — устанавілі кулямёты, супрацьтанкавыя ружжы, батарэю 82-міліметровых мінамётаў, наладзілі сувязь.
Зноў завязаўся бой — жорсткі, бязлітасны. Мне ў той час, зампаліту батальёна, разам з камсоргам батальёна гвардыі малодшым лейтэнантам Зарубіным давялося быць у траншэі, занятай адным з узводаў. Шэсць браніраваных страшыдлаў рухаліся ў напрамку нашай траншэі. Наблізіўшыся, адзін з танкаў пачаў разварочвацца, каб зайсці ў фланг узвода, але тут жа быў падбіты звязкай гранат.
Нарэшце задыміў чорным дымам другі, а потым трэці. Гэта гамяльчанін гвардыі радавы Цітавец падкаравуліў іх са звязкамі гранат. На міне падарваўся чацвёрты варожы танк. Насустрач уцалелым танкам падняўся з акопа са звязкамі супрацьтанкавых гранат гвардыі радавы Коля Жыотаў. Прагучаў узрыў, і танк рэзка, быццам наткнуўшыся на нябачную перагародку, спыніў ход…
Потым ужо, калі закончыўся бой, мы знайшлі цела Колі Жыотава і пахавалі. Пасмяротна ён удастоены ордэна Айчыннай вайны 1-й ступені.
Восем разоў у той дзень кідаўся вораг на пазіцыі, занятыя батальёнам, і кожны раз атакі гэтыя не дасягалі мэты. Нашы байцы, паказваючы прыклады мужнасці, стойка стаялі на адваяваных рубяжах. Ні адзін з іх не забаяўся, не адступіў.
Умела дзейнічаў у баі камандзір роты гвардыі старшы лейтэнант Салдатаў. Калі фашыстам удалося абыйсці пазіцыю, занятую ротай, з тылу, Салдатаў выклікаў па рацыі агонь нашай артылерыі «на сябе». Снарады леглі ў дакладна перададзеныя каардынаты па наступаючаму ворагу.
Храбрым, разважлівым воінам паказаў сябе ў баях на калінкавіцкай зямлі кулямётчык, камсамолец гвардыі сяржант Кузняцоў. Ён заўважыў, што варожы кулямёт прыціскае сваімі чэргамі нашых салдат да зямлі, не дае ім падняцца ў атаку. Кузняцоў прыняў рашэнне выйсці на новы рубеж і знішчыць варожага кулямётчыка. Гэта яму ўдалося, але нечакана па Кузняцову адкрылі кулямётны агонь з нямецкага бронетранспарцёра. Гвардзеец быў паранены, але не адступіў, а развярнуў кулямёт і пачаў страляць па бронетранспарцёру. Некалькі трапных чэргаў бранябойнымі кулямі і варожая машына загарэлася. З яе пачалі выскокваць немцы, але, скошаныя кулямётнымі чэргамі, адразу падалі на зямлю…
Нечакана на нашы пазіцыі наляцелі «юнкерсы». Уздрыганулася, загула ад разрываў бомб зямля, пацямнела неба. Здавалася, з гэтага пекла ніхто не выйдзе жывым, усё: і тэхніка, і гарматы, і людзі будуць змешаны з зямлёй…
Налёт закончыўся таксама нечакана. У паветры павісла напружаная цішыня, але, адчувалася, што нашы траншэі былі напоўнены жывымі. То там, то тут раздаваліся каманды. Мы рыхтаваліся да чарговага адбіцця атак немцаў…
Рота паднялася ў атаку і вораг не вытрымаў, адступіў. Паспяхова вялі наступленне нашы вайсковыя падраздзяленні і на суседніх участках. Хутка населены пункт Гарочычы быў вызвалены ад гітлераўцаў, а з падыходам часцей і злучэнняў 61-й і 65-й армій 1-га танкавага корпуса наш батальён пачаў наступление на Калінкавічы” . (Газета “За камунізм”. 12 студзеня 1991 г.).
Тры дні доўжыўся бой за Гарочычы. 12 студзеня вёска была вызвалена.
У гэты дзень зводка Савінфармбюро паведаміла: “На калінкавіцка-мазырскім напрамку нашы войскі 11 студзеня перайшлі ў наступленне і за два дні ўпартых баёў прарвалі моцна ўмацаваную абарончую паласу праціўніка працягласцю па фронту звыш 30 кіламетраў і да 15 кіламетраў у глыбіню. Нашымі войскамі вызвалена больш 30 населеных пунктаў, і сярод іх Казловічы, Давыдавічы, Халоднікі, Лампекі, Убалаць, Зеляночы, Кошчычы, Бабровічы, Гарочычы, Прудок, Шарэйкі і чыгуначная станцыя Гарочычы”.
94 савецкіх воіны склалі свае галовы, змагаючыся з фашыстамі, за вызваленне вёскі Гарочычы і станцыі Гарочычы. У памяць аб героях-вызваленцах на Гарочыцкіх могілках, ля брацкай магілы, у якой пахаваны савецкія воіны і партызаны, што загінулі ў 1943-1944 гг., ў 1956 г. устаноўлены помнік – скульптура воіна.
На паўночна-заходняй ускраіне чыгуначнай станцыі Гарочычы таксама знаходзіцца брацкая магіла. У ёй пахаваны 47 воінаў і адзін партызан. У 1975 г. на магіле ўстаноўлена стэла з барэльефнай выявай савецкага воіна.
…У баях пад Гарочычамі вызначыўся і ўраджэнец Мазыршчыны Мураўёў Міхаіл Васільевіч, які нарадзіўся ў в. Нараўчызна 15 мая 1919 г.
Артылерыст старшы сяржант Мураўёў за адзнаку ў баях 1941-1942 гг. быў узнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны 2-й ступені і Чырвонай Зоркі, а таксама рэкамендаваны камандзірам дывізіёна для далейшага навучання. Так ён трапіў на кароткатэрміновыя афіцэрскія курсы ў 1-е Пензенскае артылерыйскае вучылішча.
Да канца жніўня 1943 года малодшы лейтэнант Мураўёў вярнуўся ў сваю часць, якая знаходзілася ў складзе 40-й арміі Варонежскага фронту, і быў прызначаны камандзірам батарэі 45-міліметровых гармат. Удзельнічаў у Сумска-Прылуцкай аперацыі бітвы за Днепр.
За мужнасць і гераізм, праяўленыя ў ходзе гэтай аперацыі, малодшы лейтэнант Міхаіл Мураўёў быў прадстаўлены да звання Героя Савецкага Саюза.
Да 3 снежня 1943 года ў скла-дзе свайго падраздзялення ён удзельнічаў у адбіцці нямецкага контрнаступлення пад Кіевам у хо-дзе Кіеўскай абарончай аперацыі, па завяршэнні якой 253-я стралковая дывізія была выведзена ў рэзерв, а затым перакінута на Беларускі фронт, дзе ўвайшла ў склад 65-й арміі. Добра ваяваў наш сусед і пад Кіевам, за што быў удастоены пазачарговага прысваення воінскага звання – старшы лейтэнант.
У баі за чыгуначную станцыю Гарочычы пры прарыве доўгачасовай абароны праціўніка старшы лейтэнант Мураўёў разгарнуў сваю батарэю наперадзе стралковых падраздзяленняў і прыцэльным агнём з дыстанцыі ў 200 метраў падавіў агонь двух дзотаў і ручнога кулямёта, знішчыўшы пры гэтым да 20 варожых салдат. Праявіўшы ініцыятыву, Міхаіл Мураўёў прыняў на сябе камандаванне стралковым узводам, камандзір якога выбыў са строю, і разам з гэтым узводам, а таксама з разлікамі сваёй батарэі ўварваўся ў апорны пункт нямецкай абароны і ў рукапашнай сутычцы разграміў варожы гарнізон.
А праз два дні адважны артылерыст вызначыўся ў час вызвалення Рудні Гарбавіцкай. 14 студзеня 1944 года ў баі за вёску Рудня-Гарбавіцкая старшы лейтэнант Мураўёў смелым манеўрам вывеў сваю батарэю ў фланг нямецкай абароны і адкрыў смяротны агонь па траншэі праціўніка, прымусіўшы да ўцёкаў да роты салдат непрыяцеля. Пасля гэтага з разлікамі батарэі ён уварваўся ў варожыя траншэі, і знішчыўшы 25 нямецкіх салдат, авалодаў імі. Дзякуючы ўмелым дзеянням старэйшага лейтэнанта Мураўёва стралковыя падраздзяленні авалодалі Рудняй Гарбавіцкай з мінімальнымі стратамі.

За баі па вызваленні станцыі Гарочычы і вёскі Рудня Гарбавіцкая Міхаіл Мураўёў быў прадстаўлены да ўзнагароджання ордэнам Леніна, атрымаў ордэн Чырвонага Сцяга.
А ў сакавіку 1944 г. Указам Прэзідыума Вярхоўнага савета СССР мужнаму артылерысту было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.

Саўгас “Калінкавіцкі”

Вайна прынесла шмат разбурэнняў і нястач, але трэба было жыць далей. Вось што ўспамінае аб тых днях старэйшы жыхар вёскі Харлан Вольга Паўлаўна, якой 5 красавіка 2016 г. споўнілася 90 гадоў:
«Вызвалілі нас у сорак чацвёртым, — расказвае Вольга Паўлаўна. — Вайна людзей раскідала: хто ў бежанцах, каго ў Нямеччыну пагналі, мужыкі на фронце. Блытаніна! Але жыць неяк трэба. Зноў калгас! Нас тады спачатку было чалавек дванаццаць у калгасе. У мяне было восем класаў адукацыі, таму прызначылі рахункаводам, і адразу за двума мяхамі бульбы накіравалі ў Чырвоны Бераг. Гэта каля Жлобіна. З горам папалам даставіла я гэтую бульбу. А далей пасяўная…
<…>Усяго хапала, — працягвала Вольга Паўлаўна, — і недаядалі, і недасыпалі, і, наогул, цяжка было. І падаткі былі не тое, што цяпер. Расце ў двары яблыня — заплаці падатак. Трымаеш для сябе кабанчыка — здай свіную скуру дзяржаве. Куры ў двары грабуцца — здай сто яек! Але, як бы тое не было, усе разумелі, што гэта меры вымушаныя. І людзі жылі, працавалі, стваралі сем’і, нараджалі дзяцей». (Газета “Калінкавіцкія навіны”. 1 снежня 2015 г.).
А вось што ўспамінае пра першыя пасляваенныя гады Зіновіч Кацярына Мікалаеўна: “Пасля вызвалення вёскі калгас аднаўлялі ўласнымі сіламі. У вёсцы засталіся адны жанчыны, але трэба было жыць, араць зямлю. Жанчыны самі ўпрагаліся ў плугі і аралі, жалі сярпамі,а дзеці сабіралі на палях каласкі. Днём працавалі ў калгасе, а ноччу – на сваіх агародах, дапамагалі адзін аднаму.
А потым атрымалі першы трактар, і калі пракладвалі першую баразну, сабралася ўся вёска: і старыя, і жанчыны, і дзеці.
У вёсцы была свая піларама, млын. Малоць муку людзі прыязджалі ў Гарочычы са ўсёй акругі.
Пасля вайны адбудавалі і пеньказавод. Вырошчвалі на палях шмат лёну і канопляў. Людзі з суседніх вёсак прыходзілі дапамагаць убіраць лён. Вельмі было развіта ў вёсцы ткацтва. Людзі шмат ткалі рушнікоў, посцілак, палатно, з якога шылі адзенне”.
Дарэчы, сама Кацярына Мікалаеўна працавала на пеньказаводзе вагаўшчыцай і была вельмі здатнай майстрыцай : усё ў яе доме выткана і вышыта ўласнымі рукамі.
Уздымаць народную гаспадарку, па-новаму яе адстройваць у 40-60-я гг. прыйшлося ў неймаверна цяжкіх умовах. Вялікі размах у тыя пасляваенныя гады набыло будаўніцтва.
Першым чынам у вызваленых Гарочычах адрамантавалі будынак школы, у якой размясціўся шпіталь. У 1944 г. ў вёсцы пабудавалі бальніцу. Адбудавалі пеньказавод, які быў спалены падпольшчыкамі ў чэрвені 1942 г. Спачатку пабудавалі пенькаапрацоўчы цэх, а затым ільноапрацоўчы. Завод рыхтаваў сыравіну для Аршанскага ільнокамбіната. На ім працавала больш 90 чалавек. У 1945 г. пры бальніцы адкрылася аптэка. Пачалося і будаўніцтва сельскагаспадарчых пабудоў, жылля для калгаснікаў. Была ў вёсцы і свая пякарня, дзе штодня выпякалі найсмачнейшы хлеб.
У 1952 г. старшынёй калгаса “Савецкая Беларусь” калгаснікі выбралі 35-тысячніка Ткачэнку Эдуарда Лядвігавіча. Выбралі таму ,што добра ведалі гэтага чалавека. Эдуард Лядвігавіч да гэтага працаваў старшынёй Васілевіцкага райвыканкама, нярэдка бываў у Гарочычах сустракаўся з жыхарамі вёскі. Людзі бачылі, як ён аператыўна рашае тыя праблемы, якія яны ўздымалі ў час такіх сустрэч. Тым больш што Ткачэнка, выступаючы на пленуме абкама партыі, сам выказаў жаданне ісці працаваць у вёску, туды, на пярэдні край, куды ў той час партыя накіроўвала лепшых сваіх людзей.
“Такі старшыня нам патрэбен, — гаварылі калгаснікі на справаздачным сходзе. – З ім справы пойдуць у нас…”
Гэта быў цяжкі час для гарачычан. Ураджай – сам на сам. Фермы – убытачныя. Працадзень – мізэрны.
Новы старшыня добра ведаў, што не так проста ўзняць такую слабую гаспадарку. Дастатак прыйдзе да людзей, калі яны самі пачнуць яго ствараць сваімі рукамі. Сваёй працай.
Старшыня пачаў з людзей. Праўленне падабрала дбайных брыгадзіраў. І на фермы накіравала клапатлівых жывёлаводаў”, – напісаў у артыкуле “Сакратар парткома” 17 жніўня 1967 г. пра Эдуарда Ткачэнку журналіст раёнкі Юліян Поляк.
Эдуард Лядвігавіч не быў навічком у сельскай гаспадарцы. Нарадзіўся ў 1907 г. на хойніцкай зямлі, з дзевяці гадоў працаваў пастушком на пана Ванковіча.
У 1919 г. яго бацька Людвіг Антонавіч добраахвотнікам накі-раваўся ў рады Чырвонай Арміі абараняць маладую савецкую рэспубліку. Так і не вярнуўся з палёў баёў больш да роднай хаты. Неўзабаве ад хваробы памерла маці. І юнаку, як адзінаму кармільцу, прыйшлося ўздымаць на ногі трох малодшых сясцёр. Жыццё ў той час само спрыяла хуткаму сталенню. У 20-я гады Эдуард Ткачэнка ўжо працуе старшынёй рабачкама саўгаса “Рудакова” Хойніцкага раёна, затым – старшынёй батрачкама ў Брагіне.
У 1928 г. ён уступае ў рады бальшавікоў і знаходзіцца на перадавых пазіцыях станаўлення Савецкай улады: працуе загадчыкам хаты-чытальні, сакратаром партыйнага бюро, загадчыкам аддзела Пінскага РК КПБ. У гады Вялікай Айчыннай вайны – парторг 2-га дывізіёна 113-й гаўбічнай артбрыгады БМ РГК, старшы лейтэнант, ардэнаносец. Вайну пачаў пад Сталінградам, а закончыў яе ў Балгарыі.
Восем гадоў узначальваў “Савецкую Беларусь” Эдуард Ткачэнка. Ужо ў першы год яго кіраўніцтва калгаснікі адчулі вынікі яго працы. На працадзень выдалі па кілаграму зерня і па рублю грошай. Розніца была адчувальнай, бо да гэтага калгаснікі атрымлівалі на праца-дзень усяго па дзесяць капеек.
Умацоўвалася эканамічна гаспадарка і ў наступныя гады.
Дарэчы, у 1959 г. ў гарочыцкі калгас пасля заканчэння Чырвонабярэжскага тэхнікума механізацыі і электрафікацыі сельскай гаспадаркі прыбыў ураджэнец Жлобінскага раёна Грахоўскі Аляксандр Адамавіч. Юнака назначылі механікам калгаса.
Да 1965 г. працаваў у Гарочычах будучы старшыня Гомельскага аблвыканкама і першы сакратар Гомельскага абкама КПБ. Тут ён прайшоў кар’ерныя ступенькі: ад механіка калгаса “Савецкая Беларусь” да галоўнага інжынера саўгаса “Калінкавіцкі”.
У 1960 г. калгас “Савецкая Беларусь” далучаецца да толькі што створанага саўгаса “Галявіцы”. І як напісаў Юліян Поляк: “Гарочычане прыйшлі сюды не на правах “бедных родзічаў”. У іх былі прадуктыўныя фермы, яны вырошчвалі параўнаўча нядрэнны ўраджай”.
Камуністы Гарочыцкага аддзялення саўгаса выбралі Эдуарда Ткачэнку сакратаром сваёй партарганізацыі.
Упраўляючым аддзялення быў прызначаны Міхаіл Чарнякоў. Брыгадзірам – Іосіф Чарнякоў. Загадчыкам фермы – Васіль Процка.
У 1964 г. ў выніку раздраблення саўгасаў “Галявіцы” і “Дудзічы”на базе вёсак Гарочычы, Рудзенька, Перадзельнае, Рудніца, Смалянка, Буда, Вішар, Смаглаў, Есіпава Рудня (уваходзілі раней у склад саўгаса “Галявіцы”), Бабровічы, Сельцы, Тарканы, Булаўкі (уваходзілі да гэтага ў склад саўгаса “Дудзічы”) быў створаны саўгас “Калінкавіцкі” з цэнтрам у в. Гарочычы. Асноўным напрамкам дзейнасці гаспадаркі сталі насенняводства і жывёлагадоўля. З цягам часу да іх далучылася і птушкагадоўля.
У 1965 г. ў Гарочычах налічвалася 302 сядзібы, у якіх пражывала 1104 жыхары.
“Многія сельгасработнікі пад уздзеяннем сакратара парт- арганізацыі і кіраўніцтва саўгаса ўзяліся за вучобу, заселі за падручнікі. Варта адзначыць, што толькі сярод камуністаў 27 чалавек сталі вучнямі вячэрняй школы, каб атрымаць сярэднюю адукацыю. Яшчэ некалькі чалавек сталі студэнтамі-завочнікамі сельгастэхнікумаў і інстытутаў. Сам дырэктар гаспадаркі Баў-суноўскі Мікалай Васільевіч у той час быў аспірантам Мінскага жывёлагадоўчага інстытута, рыхтаваўся да абароны дысер-тацыі.
Менавіта пад кіраўніцтвам творчага тандэма: маладога і энергічнага дырэктара – навукоўцы Мікалая Баўсуноўскага і ўмудронага жыццём, вопытнага сакратара парткама Эдуарда Ткачэнкі саўгас “Калінкавіцкі” стаў рэнтабельнай гаспадаркай, з кожным годам дабіваўся ўсё лепшых вынікаў у працы, што не засталося незаўважаным з боку кіраўніцтва раёна і вобласці”, — напісаў Юліян Поляк.
Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 22 сакавіка 1966 г. за дасягнутыя поспехі ў развіцці жывёлагадоўлі, павелічэнні вы-творчасці , мяса, малака і іншай сельскагаспадарчай прадукцыі ордэнам “Знак Пашаны” быў узнагароджаны дырэктар гаспадаркі Баўсуноўскі Мікалай Васільевіч, медалём “За працоўную доблесць” даярка Краўцова Марыя Кузьмінічна і сакратар партыйнай арганізацыі Ткачэнка Эдуард Людвігавіч, медалём “За працоўную адзнаку” птушніца Буднік Ларыса Іосіфаўна і брыгадзір Цітова Алена Уладзіміраўна.
У 1967 г. Ганаровай граматай Вярхоўнага Савета БССР за актыўную працоўную дзейнасць былі ўзнагароджаны птушніцы саўгаса Кароткая Варвара Піліпаўна і Лаеўская Паліна Маісееўна.
Працоўныя подзвігі працаўнікоў саўгаса “Калінкавіцкі” у 1971 г. былі адзначаны яшчэ больш высокімі ўрадавымі ўзнагародамі. Так, даярка Змушка Надзея Дарафееўна і трактарыст Лепік Канстанцін Сцяпанавіч удастоіліся ордэнаў Працоўнага Чырвонага Сцяга. Медалём “За працоўную адзнаку” была ўзнагароджана рабочая Муха Усціння Прохараўна.
У 1973 г. ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга была адзначана ўдарная праца цялятніцы саўгаса Цітовай Агрыпіны Сяргееўны, ордэнам “Знак Пашаны” — даяркі Пушко Алены Гурынаўны, медалём “За працоўную доблесць” — даяркі Муха Марыі Іванаўны.
У 1975 г. медалём “За працоўную адзнаку” была ўзнагароджана цялятніца Муха Соф’я Пятроўна.
У 1977 г. ордэнам “Знак Пашаны” была адзначана праца цялятніцы Отчык Раісы Ільінічны, медалём “За працоўную адзнаку” — даяркі Юшкавец Марыі Трафімаўны.
У 1988 г. медалём “За працоўную доблесць” былі ўзнага-роджаны даяркі Зіно-віч Вольга Пятроўна і Харлан Тамара Еўдакімаўна.
З 1964 па 1976 г. у саўгасе пабудавалі: адміністрацыйны будынак, два васьмі-кватэрных і 11 аднакватэрных жылых дамоў, малочны комплекс на 400 галоў, лазню, склад ГЗМ, склад запасных частак, пілараму, два кароўнікі на 180 галоў, 5 хлявоў для птушкі, цэнтральную майстэрню на 50 машынамесц, аўтагараж на 5 аўтамашын, зерняток КЗС-5, зернясклад на 1000 т збожжа.
На працу ў гаспадарку ў 60-я прыйшлі маладыя высокаадукаваныя спецыялісты. “У саўгасе задаволены работай галоўнага заатэхніка Леаніда Дарасевіча, старшага прараба Івана Сабко, галоўнага агранома Міхаіла Кавальчанкі, планавіка Сяргея Маскалевіча”, — пісаў у 1967 г. ў раёнцы журналіст Юліян Поляк.
Змяніў на партыйным пасту Эдуарда Ткачэнку аграном Цяцера Уладзімір Васільевіч. Ветэрынарную справу узначаліў галоўны вет-урач Міхаіл Дашкевіч.
У 1968 г. Баўсуноўскага, якога забралі ў Гомель на пасаду гендырэктара аблжываб’яднання, на пасту дырэктара саўгаса змяніў Дарасевіч Леанід Аляксандравіч.
У гады 9-й пяцігодкі (1971-1975) саўгас “Калінкавіцкі” аб’ядноўваў 1343 двары з насельніцтвам 3653 чалавекі. У той перыяд у гаспадарцы налічвалася 5400 га сельгасугоддзяў, з якіх 2700 га былі ворывам. Структурна саўгас складаўся з трох аддзяленняў (Гарочычы, Бабровічы, Буда), у якія ўваходзілі 6 паляводчых брыгад, 3 комплексныя і 5 малочнатаварных ферм.
На 1 студзеня 1976 г. ў саўгасе налічвалася 2876 галоў буйной рагатай жывёлы, у тым ліку — 1023 каровы. Тэхнічнае ўзбраенне саўга-са састаўляла: 36 трактароў, 33 аўтамабілі, 12 зернеўборачных, 9 бульбаўборачных і 6 сіласа-ўборачных камбайнаў, 19 зерневых сеялак, 10 сенакасілак і г.д.
У 9-й пяцігодцы сярэднегадавая ўраджайнасць зерневых па саўгасу саставіла 13,6 ц/га. Максімальны валавы збор збожжа ў 9-й пяцігодцы быў у 1974 г. – 2632 т, бульбы — 3500 т. Максімальны узровень вытворчасці малака таксама прыпаў на 1974 г. – 1634 т, а вось мяса –на 1972 г. – 223 т.
12 красавіка 1982 г. на месца дырэктара саўгаса назначылі эканаміста па адукацыі Скорба Станіслава Уладзіміравіча, які да гэтага працаваў у Хобным намеснікам старшыні калгаса “Зара” па корманарыхтоўцы. Праўда, доўга ў Гарочычах ён не затрымаўся. Напярэдадні аварыі на Чарнобыльскай АЭС яго змяніў ураджэнец в. Сырод Дулуб Алег Іванавіч.
Алег Іванавіч працоўную дзейнасць пачынаў механікам у калгасе “Зара” ў Хобным, затым пасля заканчэння акадэміі тут жа працаваў галоўным інжынерам. З Хобнага яго назначылі намеснікам старшыні калгаса “Шлях Ільіча” ў Гарбавічы. Адтуль на аналагічную пасаду ў Гарочычы забраў яго да сябе Скорб.
90-я гады паверглі ў глыбокі эканамічны крызіс усе гаспадаркі рэспублікі. Не пазбеглі яго і працаўнікі саўгаса “Калінкавіцкі”.
У 1991 г. аддзяленне Бу-да аддзялілася ад саўгаса “Калінкавіцкі”. Тут была створана самастойная гаспадарка – калгас “Садружнасць”, якую ўзначаліў былы начальнік аддзялення Рубан Уладзімір Пятровіч.
24 лютага 1994 г. газета “Калінкавіцкія навіны” на сваіх старонках надрукавала роздум галоўнага эканаміста саўгаса “Калінкавіцкі” Галіны Нікулінай. Вось што пісала аб стане спраў у саўгасе спецыяліст:
“У мінулым годзе саўгас “Калін-кавіцкі” дасягнуў пэўных поспехаў, нягледзячы на тое, што сельская гаспадарка, як і ўся эканоміка рэспублікі, перажывала глыбокі крызіс. Так, на 251 кілаграм павя-лічыліся надоі малака на адну фуражную карову, на 53 грамы ўзраслі сярэднясутачныя прывагі ў параўнанні з 1992 годам, на 69,8 тоны больш прададзена мяса дзяржаве, значна палепшыліся якасныя паказчыкі па сортнасці малака і ўтрыманню ў ім тлушчу. Атрыманы добры ўраджай ільну. Аднак пры ўсім гэтым вызначаныя рубяжы не дасягнуты, хаця і былі магчымасці і рэзервы таксама.
Напрыклад, застаўся нявыкарыстаным рэзерв павелічэння прадуктыўнасці жывёлы за кошт памяншэння ялавасці матачнага пагалоўя, працэнт якога на сёння ў саўгасе складае 15,5. Толькі з-за ялавасці статка мы недаатрымалі 102 галавы прыплоду, 87 тон малака, г. зн. прадукцыі жывёлагадоўлі на 10 мільёнаў рублёў.
У саўгасе павялічылася колькасць жывёлы хворай лейкозам (склала ўжо 507 галоў), на 97 галоў да ўзроўню 1992 года павялічыўся падзёж. Страты ад падзяжу састаўляюць 3,2 мільёна рублёў. Частка іх пагашаецца за кошт віноўных. Напрыклад, на ферме Рудзенька па віне даяркі загінула 5, а па віне яшчэ дваіх даярак — па трое цялят. Гэтыя факты сведчаць аб недобрасумленнасці некаторых нашых работнікаў у адносінах да даручанай ім справы.
А надоі? Усе працуюць у аднолькавых умовах. А вынікі — розныя. Напрыклад, на ферме ў Бабровічах сярэдні надой за год склаў 1890 кілаграмаў на карову, у Рудзеньцы – 1678, сярэднясутачныя прывагі адной галавы на ферме ў Сельцах – 338 грамаў, на ферме ў Пера-дзельным – 204.
На адной і той жа ферме даярка Дронік доіць 2107 кілаграмаў малака ад каровы, а Слабадзян — толькі 1775 кілаграмаў. Дык вось, калі б мы атрымалі на ўсіх фермах саўгаса летась такі надой, як на ферме ў Бабровічах, то дадаткова атрымалі б 95 тон малака, а калі б прывагі паўсюдна былі такія, як на ферме ў Сельцах, — то дадаткова атрымалі б 37 тон мяса.
Павелічэнне вытворчасці жывёлагадоўчай прадукцыі залежыць перш за ўсё ад якасці нарыхтаваных кармоў, збалансаванасці кармавога рацыёну. Страты ад дрэннага, няякаснага корму залежаць не толькі ад надвор’я, але і ў многім кладуцца на сумленне механізатараў, вадзіцеляў, тых, хто займаецца іх нарыхтоўкай. Парушэнне тэрмінаў і тэхналогіі нарыхтоўкі корму вядзе да вытворчасці някласных кармоў, з утрыманнем у іх мінімальнай колькасці карысных рэчываў. Так, у 1993 годзе мы нарыхтавалі 3071 тону сенажу. Быццам бы і нядрэнна. Калі б гэты корм быў класным, ён даў бы 860 тон кармавых адзінак. Але пасля праве-дзеных аналізаў выявілася, што атрымаўся не сянаж, а сілас другога класу. У выніку — толькі 522 тоны кармавых адзінак замест 860. Страчана 338 тон кармавых адзінак. А затраты ж панесены, толькі аддачы належнай не атрымалася. Не адбылося і росту надояў, прываг, затое адбыўся рост сабекошту прадукцыі, а гэта — мінус да прыбыткаў гаспадаркі.
Калі закончыўся 1993 год і мы падлічылі, што маем, стала зразумела, што нам не ўдалося пазбегнуць таго крызісу, які ахапіў усю эканоміку Беларусі. Прыбытак у 16 мільёнаў і рэнтабельнасць у 6,6 працэнта — гэта паказчыкі амаль роўныя нулю.
Нас задаўліваюць крэдыты як фінансава, так і маральна. Так, маючы на 1 студзеня бягучага года агульны доўг па доўгатэрміновых і кароткатэрміновых пазыках у памеры 99 мільёнаў рублёў, нельга адчуваць сябе спакойна і ўпэўнена, асабліва, калі стаўкі за карыстанне крэдытамі раўняюцца 212 працэнтам гадавых.
Прычына такога становішча відавочная — адсутнасць парытэту цэн на прамысловую і сельскагаспадарчую прадукцыю. За адзін літр бензіну прыходзіцца расплачвацца чатырма літрамі малака, за дзве тоны салетры — чатырохсоткілаграмовым быком.
Пасля падобных параўнанняў узнікае толькі адна думка: як выстаяць у гэтай сітуацыі, як выжыць саўгасу сёння?
Атрымліваецца вось што. Мяркуйце самі. Сваім калектывам у 250 чалавек саўгас «Калінкавіцкі» з наяўным вытворчым патэнцыялам у 1994 годзе павінен па плану вырасціць 1410 тон збожжа, 300 тон бульбы, 50 тон гародніны, 200 тон ільнотрасты, 30 тон насення рапсу, 180 тон мяса, надаіць 1093 тоны малака. Гэта пры ўмове атрымання сярэднясутачных прываг у 400 грамаў і надоях малака на адну фуражную карову ў 1900 кілаграмаў.
На сёння ўжо заключаны дагаворы аб продажы саўгасам 900 тон малака (у тым ліку — 820 тон саўгаснага) і 180 тон мяса мясцовым перапрацоўчым прадпрыемствам. Даведзены нам і план паставак збожжа дзяржаве — 540 тон, ільнотрасты — 200 тон. Збіраемся прадаць 12 тон рапсу, 25 тон гародніны. Задачы гэтыя можна выканаць. Але выкананне іх патрабуе пэўных матэрыяльных і фінансавых рэсурсаў. А менавіта: закуп мінеральных угнаенняў у сённяшніх цэнах саставіць — 240 мільёнаў рублёў; закуп гаруча- змазачных матэрыялаў у цэнах мінулага года — 697 мільёнаў рублёў, электраэнергіі — 30 мільёнаў рублёў; зарплата (у разліку — 200 тысяч рублёў сярэднямесячна на кожнага работніка саўгаса з улікам надбавак і прэмій) — 780 мільёнаў рублёў і плюс працэнты за пазыкі банку. І атрымліваем 1820 мільёнаў рублёў. А калі дабавіць набыццё запчастак, іншыя выдаткі, то атрымліваецца, што на 1994 год нам спатрэбіцца два мільярды рублёў. Гэта выдаткі, неабходныя для выканання пастаўленых задач.
Дзе ж і як мы іх атрымаем?
За прададзенае збожжа ў цэнах кантрактацыі на 1994 год (гэта 374 тысячы рублёў за тону жыта), з улікам продажу ячменю піваварнага (611 тысяч рублёў за тону) атрымаем 230 мільёнаў рублёў; за бульбу (па цане 191 тысяча рублёў за тону) — 22,9 мільёна рублёў; за лён (729 тысяч рублёў за тону) — 150 мільёнаў рублёў; за гародніну — 23 мільёны рублёў; за мяса (па цане вышэйшай укормленасці) — 549 мільёнаў рублёў; за малако (першага гатунку) — 266 мільёнаў рублёў. Усяго, такім чынам, — 1255 мільёнаў рублёў. Дзе ўзяць яшчэ 700 мільёнаў рублёў, каб звесці дэбет з крэдытам?
Па разліках бачна, што выйсце можа быць у наступным. Пры гэтых жа затратах трэба на 60 працэнтаў павялічыць вытворчасць сваёй прадукцыі. Пры гэтым раскладзе ўраджайнасць збожжавых павінна быць у саўгасе не менш 32 цэнтнераў з гектара, бульбы — 160 цэнтнераў, ільнотрасты — 40 цэнтнераў. На адну фуражную карову трэба даіць — 3000 кілаграмаў малака, сярэднясутачныя прывагі павінны складваць 640 грамаў.
Другі варыянт: цэны на нашу прадукцыю павінны змяніцца. Так, малако павінна быць не ніжэй 750 рублёў за кілаграм, мяса — не ніжэй 7000 рублёў.
Калі ж цэны не зменяцца, то нам, каб звесці канцы з канцамі, прыдзецца ахвяраваць: замест ста працэнтаў мінеральных угнаенняў прыдзецца ўносіць толькі 10—15 да патрэбнага, самі будзем вырабляць і рэканструяваць запчасткі для тэхнікі, уразаць ліміт ГЗМ, іншыя выдаткі.
Ёсць яшчэ выйсце. Трэба наладжваць падсобныя промыслы. Напрыклад, распрацоўку і продаж лесаматэрыялаў. Па папярэдніх падліках на гэтай справе ўжо сёлета мы зможам атрымаць 150 мільёнаў рублёў. Добры даход зможа прынесці сезоннае вырошчванне гусей, закупленых у калгасе «Іскра». За 2 месяцы гусь вырастае да трох кілаграмаў. Мы плануем набыць 4000 гусянят. Гэта дасць дадаткова ў рэалізацыю 12 тон мяса. Будзе работа і зарплата людзям, а прыбытак складзе 34 мільёны рублёў.
Ёсць і іншыя варыянты. Напрыклад, атрыманне дадатковых даходаў за кошт фарміравання калектыўнай уласнасці на сродкі вытворчасці шляхам прыватызацыі асноўных фондаў саўгаса.
На заключэнне скажу наступнае: не так усё безнадзейна, як здаецца на першы погляд. Рэзерваў у нас шмат. I самы галоўны, які не залежыць ні ад якіх эканамічных і палітычных крызісаў, заключаецца ў жаданні ўсіх працаваць заадно, на адзіны канчатковы вынік, строга прытрымліваючыся вытворчай і тэхналагічнай дысцыпліны, ра-зумна арганізуючы вытворчасць і добрасумленна выконваючы свае абавязкі”.
Правільна ўсё сказала Галіна Нікуліна, вось толькі рэзервамі гэтымі кіраўніцтва гаспадаркі так і не сумела на той момант разумна распарадзіцца, гэта прыйшлося рабіць іншым.
У 1995 г. Алега Дулуба выбралі старшынёй Гарочыцкага сельсавета, а дырэктарам саўгаса “Калінкавіцкі” прызначылі яго намесніка Піліпца Івана Іванавіча (усяго месяц з паловай адпрацаваў на гэтай пасадзе – І.Г.), які нарадзіўся ў в. Давыдавічы Калінкавіцкага раёна, а прыйшоў у саўгас з пасады намесніка дырэктара Даманавіцкага гароднінасушыльнага завода.
Вось што ўспамінае Іван Іванавіч пра той час:
“Калі я прымаў гаспадарку, яе тэхнічнае ўзбраенне складалі: 7 гусенічных трактароў, 8 калёсных, 1 “Кіравец” і некалькі дабітых аўтамашын. На карову ў саўгасе даілі 1460 кг малака, ураджайнасць збожжавых складала 9,5 ц/га. У жывёлагадоўлі было вельмі неблагапрыемнае становішча па туберкулёзу і лейкозу. Паліва не было. Мінеральных тукаў таксама.
У гаспадарцы было чатыры аддзяленні: Сельцы, Перадзельнае, Рудзенька і Бабровічы. Малочна-таварныя фермы знаходзіліся ў Перадзельным і Рудзеньцы.
Спецыялістамі гаспадаркі ў той час працавалі: Говар Кацярына – галоўны бухгалтар, Нікуліна Галіна –галоўны эканаміст, Герасіменка Эдуард – галоўны аграном, Марцючэнка Уладзімір – галоўны заатэхнік, Грышчанка Дзмітрый – галоўны ветурач і яго жонка Грышчанка Марыя – старшыня прафкама.
Аб’яднаўшы намаганні спецыя-лістаў і рабочых, мы ўсе сілы кінулі на навядзенне парадку ў жывёлагадоўлі. Пачалі аддзяленне і выбракоўку хворай жывёлы ад здаровай.
У той час было вельмі складана будаваць штосьці новае, але мы заняліся рэканструкцыяй жывёлагадоўчых памяшканняў на ўжо існуючых фермах.
Паралельна ў паляводстве заняліся сортаўзнаўленнем: пачалі набываць элітныя гатункі і насенне першых рэпрадукцый. Дамовіліся з хімзаводам і атрымалі мінеральныя тукі ў доўг.
Памятаю, як ва ўрочышчы Смаглей ячмень гатунку “Сябра” аддзячыў нас ураджайнасцю ў 32 ц/га. Гэта было здорава.
Многа тэхнікі бясплатна мы набылі ў Бабровічах пасля вываду авіяпалкоў у Расію. Разжыліся і трыма энерганасычанымі трактарамі Т – 150.
Нашы сумесныя намаганні далі свой плён: за тры гады маёй працы ў саўгасе ўраджайнасць збожжавых вырасла да 25 ц/га, надой малака ад каровы – да 2500 кг.
Заняліся мы ў гаспадарцы і адкормам гусей, якіх бралі ў калгасе “Іскра”, і развядзеннем трусоў.
Усё гэта ў сукупнасці палепшыла эканамічнае становішча саўгаса”.
А вось што напісаў пра стан спраў у саўгасе “Калінкавіцкі” ў 1997 г. загадчык сельгасаддзела раёнкі Уладзімір Смоляр у артыкуле “На ўздыме”:
“Саўгас «Калінкавіцкі» ніколі не хадзіў у эканамічна-працвітаючых. Дзе ўжо там разгонішся, калі ворныя землі — шэры падзол, ды супясі (32 балы па кругу), ні заліўных лугоў, ні масіўных тарфяных меліярыраваных угоддзяў. Ну, а сёння, у наш час, калі ўжо па ўсіх швах рвецца і падае эканоміка ўсяго народна-гаспадарчага комплекса? Тут хоць бы ўтрымацца на тым, што дасягнута, не дапусціць далейшага падзення. Але мінулы год гаспадарка па ўсіх фінансава-эканамічных паказчыках спрацавала не з вялікім, праўда, але ж з «плюсам».
Як гэта дасягнута?
«Хваліцца пакуль што няма чым, але ж стараемся працаваць шчыра». Гэта гаворыць малады дырэктар саўгаса Іван Іванавіч Піліпец.
<…>Новы дырэктар увогуле не «ламаў дроў», не стаў новай «мятлой». Праўда, на пасады галоўнага агранома, галоўнага інжынера і галоўнага энергетыка, ды аднаго з кіраўнікоў комплекснай брыгады давялося прызначыць маладых і больш энергічных спецыялістаў”.
Далей журналіст напісаў пра захады, якія былі зроблены ў галіне раслінаводства:
“Летась кожны гектар ільну даў 700000 рублёў прыбытку. Менавіта таму сёлета плошчы пад лён расшырацца і дасягнуць ужо 100 гектараў. Калі гаварыць аб перспектыве ў раслінаводстве, то вызначальным будзе расшырэнне пасеваў зернебабовых.
Пра кармавыя, то тут таксама расшырэнне плошчаў, карэннае і паверхневае паляпшэнне пашава-сенакосных угоддзяў. Дарэчы, ужо сёння ў саўгасе думаюць, дзе набыць недастаючую колькасць насення канюшыны і іншых злакавых траў. Ёсць намер набыць элітнае і першых рэпрадукцый насенне ячменю, ды завезці недастаючае лепшых сартоў і першых рэпрадукцый насенне бульбы. А ўвогул, усё насенне яравых збожжавых даведзена да нармальных пасяўных кандыцый.
Некалі саўгас лічыўся насенняводчай гаспадаркай па лубіну. Сёлета гэтая культура зноў будзе вернута на палі севазвароту”.
Расказаў Уладзімір Смоляр і пра зрухі ў жывёлагадоўчай галіне:
“Летась надой на карову ў цэлым па саўгасу павялічыўся да ўзроўню папярэдняга года на 189 кілаграмаў. Палепшаны іншыя якасна-эканамічныя паказчыкі: больш малака рэалізавана дзяржаве першым гатункам, вышэй стала і яго базісная тлустасць. У мясной жывёлагадоўлі таксама дасягненні: на 50 кілаграмаў павысілася сярэднямесячная вага адной галавы буйной рагатай жывёлы, пры гэтым большасць жывёлы рэалізавана вышэйшымі кандыцыямі.
I як вынік — дзяржаўныя планы — заказы па рэалізацыі малака і мяса выкананы адпаведна на 107,5 і 107,8 працэнта.
Бадай, самае галоўнае — апошнімі гадамі не дапушчана зніжэння пагалоўя на фермах”.
А завяршыў свой матэрыял загадчык сельгасаддзела расказам пра гасразлік:
“Да апошніх гадоў у «Калінкавіцкім», як і ў большасці калектыўных гаспадарак, лічыць не ўмелі. Правільней кажучы, лічылі аднабока — важылі, мералі, падлічвалі, вынікавалі тое, што ўжо здабыта. Ды і то, гэта была справа рахункова-эканамічнай службы. Усе ж радавыя выканаўцы і нават кіраўніцтва структурных падраздзяленняў мала задумваліся, якой жа цаной здабываецца той жа кілаграм збожжа, малака, мяса і г. д. А навучыць людзей лічыць павінен быў, на думку вучоных эканамістаў, гаспадарчы разлік. Яго спрабавалі і раней укараніць у саўгасе. Даводзілі да кожнага участка, кожнай брыгады, фермы і іншага вытворчага гаспадарчага падраздзялення планава-разліковыя заданні. Ды толькі не заўсёды ўдавалася давесці задуманае да лагічнага канца. Вось чаму і новаму дырэктару, і вопытнаму эканамісту Галіне Нікулінай давялося праявіць нямала намаганняў, каб унутры гаспадарчы разлік «пайшоў». Вучылі людзей на жывых прыкладах. Напрыклад, ці варта карыстацца трактарам (паліва дарагое) для падвозкі і развозу кармоў на фермах, калі гэтую ж работу можна замяніць на конную цягу. Або давялося даказваць даярцы, што ёй выгадней даводзіць малако да вышэйшага гатунку, да вышэйшай базіснай тлустасці, бо і заработак яе (у выглядзе прэміяльных даплат) будзе вышэйшым.
Укаранілі летась поўны гаспадарчы разлік у жывёлагадоўлі. I зрухі — у лепшы бок. Ну, а ўжо сёлета ўвесь саўгас пераходзіць на гаспадарчы разлік.
Не панацэя, безумоўна, для вываду сельскагаспадарчай вытвор-часці з крызісу, але ж пачатак пакладзены”. (“Калінкавіцкія навіны”. 11 лютага 1997 г.).
У красавіку 1998 г. Івана Піліпца назначылі дырэктарам больш буйной гаспадаркі –эксбазы “Ліпава”, ён свае паўнамоцтвы ў саўгасе “Калінкавіцкі” перадаў ураджэнцу Ліпаўскага сельсавета Алісейка Мікалаю Рыгоравічу.
А з 23 чэрвеня 2000 г. гаспадарку ўзначаліў Некрашэвіч Юрый Канстанцінавіч.
Дарэчы, 2000 год стаў годам пачатку юрыдычных пераўтварэнняў у адносінах да саўгаса “Калінкавіцкі”. Так, 10 лістапада 2000г. на базе саўгаса “Калінкавіцкі” ў адпаведнасці з рашэннем Калінкавіцкага райвыканкама было створана камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства (КСУП) “Гарочычы”. 1 жніўня 2007 г. на падставе рашэння Гомельскага аблвыканкама да КСУП “Гарочычы” быў далучаны КСУП “Сеятель-агро” (раней калгас “Сейбіт” в. Казанск – І.Г.).
На падставе рашэння Калінка-віцкага райвыканкама ад 8 жніўня 2008 г. шляхам пераўтварэння на базе КСУП “Гарочычы” створана адкрытае акцыянернае таварыства (ААТ) “Гарочычы-агра”.
30 чэрвеня 2009 г. ААТ “Гарочычы-агра” рэарганізавана шляхам далучэння да ААТ “Калінкавічыхлебапрадукт”, на яго базе створаны сельгасфіліял “Гарочычы”.
Але і на гэтым юрыдычныя пературбацыі не закончыліся: філіал “Гарочычы” ААТ “Калін-кавічыхлебапрадукт” шляхам лікві-дацыі далучаны з 1 лістапада 2010г. на падставе пратакола № 12 ад 4.10.2010 г. Назіральнага савета ААТ “Калінкавічыхлебапрадукт”, да КПС “Даманавічы”.
А з 1 лістапада 2013 г. сельскагаспадарчыя аб’екты былога саўгаса “Калінкавіцкі” уваходзяць у склад сельскагаспадарчага ўнітарнага прадпрыемства “Даманавічы-Агра”, якое ўзначальвае ўсё той жа Юрый Некрашэвіч.
Што датычыцца асноўных паказ-чыкаў работы гэтага прадпрыемства, то яны наступныя. Ураджайнасць зерневых у 2015 г. склала 29,4 ц/га, сярэднясутачныя прывагі – 701 г, надой на карову – 4389 кг. Гаспадарка па выніках работы за 2015 г. стала пераможцай раённага спаборніцтва па вытворчасці збожжа і мяса, а таксама пераможцай рэспубліканскага агляду-конкурсу “Землякарыстанне высокай культуры земляробства, добраўпарадкаванне машынных двароў, жывелагадоўчых ферм і комплексаў”.
Іван ГАРЫСТ.

Please follow and like us: